Merkeziyetsiz Uygulama (DApp) Nedir?

Merkeziyetsiz uygulamalar (DApp), blockchain ağları üzerinde çalışan uygulamalardır. Oyun, finans ve sosyal medya gibi farklı kullanım alanlarına sahip birçok farklı DApp vardır.

DApp’ler telefonunuzdaki standart mobil uygulamalara benzer gibi gözükse de arka uç sistemleri farklıdır. DApp’ler faaliyet göstermek için merkezi sistemlerin yerine dağıtık bir ağdaki akıllı sözleşmeleri kullanır. Bu onları daha şeffaf, merkeziyetsiz ve saldırılara dirençli kılsa da bazı yeni zorlukları da beraberinde getirir.

Uzun bir süre önce Bitcoin’in (BTC) ortaya çıkmasından bu yana, blockchainler para birimlerinin de ötesinde yeni işlevlere ve kullanım alanlarına ev sahipliği yapacak şekilde gelişmiştir. Bu yeni alanlardan biri de geleneksel birçok sektör ve hizmeti geliştirmek üzere blockchain teknolojisini kullanmak için merkeziyetsiz uygulamalar (DApp) geliştirmektir.

Merkeziyetsiz uygulama (DApp) nedir?
Merkeziyetsiz uygulamalar (DApp), merkezi sunucular yerine blockchainler üzerinde çalışan akıllı sözleşme destekli dijital uygulama ve programlardır. Akıllı telefonunuzdaki standart mobil uygulamalara benzer bir görünüme ve hissiyata sahiptirler ve oyun, finans, sosyal medya gibi alanlarda farklı birçok hizmet ve işlev sunarlar.

İsminden de anlaşılabileceği gibi DApp’ler merkeziyetsiz eşler arası ağlarda çalışır. İlk raporlardan biri Dapp’lerin şu özelliklere sahip olduğunu öne sürmektedir:

Açık kaynaklı: DApp’lerin kaynak kodu herkese açıktır. Bu da herkesin DApp’leri doğrulayabileceği, kullanabileceği, kopyalayabileceği ve değiştirebileceği anlamına gelir. DApp’in coin veya tokenlerinin çoğunluğunu kontrolü altında tutan tek bir birim yoktur. Aynı zamanda kullanıcılar, DApp’te yapılacak değişiklik için teklifler oluşturabilir ve bu teklifleri oylayabilir.

Merkeziyetsiz ve kriptografik olarak güvenli: Veri güvenliğini sağlamak için DApp’teki tüm bilgiler kriptografik olarak güvene alınır ve birden fazla kullanıcı (veya düğüm) tarafından idare edilen herkese açık, merkeziyetsiz bir blockchainde tutulur.

Tokenleştirilmiş bir sistem: DApp’lere kriptografik bir tokenle erişilebilir. ETH gibi kripto paraları benimseyebilir veya Proof of Work (PoW) ve Proof of Stake (PoS) gibi bir mutabakat algoritması kullanarak yerel bir token oluşturabilirler. Token, madenciler ve staking yapan kullanıcılar gibi katkı sağlayanları ödüllendirmek için de kullanılabilir.

Bu geniş tanım altında, Bitcoin blockchaini bir DApp olarak tanımlanabilir ve hatta ilk DApp olduğu da iddia edilebilir. Açık kaynaklıdır, tüm veriler merkeziyetsiz blockchaini üzerinde kayıtlıdır, bir kripto token ve PoW mutabakat algoritmasını kullanır. Tüm bunlar yukarıdaki özelliklere sahip diğer blockchainler için de geçerlidir.

Fakat günümüzde, DApp terimi genel anlamda blockchain ağları üzerinde çalışan ve akıllı sözleşme işlevlerine sahip tüm uygulamaları ifade etmektedir. Bitcoin blockchaini akıllı sözleşmeleri desteklemez, bu nedenle birçok kişi Bitcoin’i bir DApp olarak kabul etmez.

Haziran 2022 itibarıyla DApp’lerin büyük çoğunluğu Ethereum ağı üzerinde yer almaktadır. Ethereum, DApp geliştiricilerinin mevcut kullanım alanlarını artırabilmesi için sağlam bir altyapı sunar. Fakat DApp’ler olgunlaştıkça, geliştiriciler BNB Smart Chain (BSC), Solana (SOL), Polygon (MATIC), Avalanche (AVAX), EOS vb. diğer blockchainlerin üzerinde de bu uygulamaları geliştirmeye başlamıştır.

DApp’ler nasıl işlev görür?
DApp’ler, gücünü akıllı sözleşmelerden alan uygulamalardır. Arka uç kodları dağıtık eşler arası ağlarda çalışır. Bir akıllı sözleşme, bilgisayar kodu tarafından uygulanan önceden belirlenmiş bir dizi kural şeklinde çalışır. Koşullar yerine getirilirse, ağdaki tüm düğümler sözleşmede belirtilen görevleri yerine getirir.

Bir akıllı sözleşme blockchain üzerinde konuşlandırıldığında, kodu değiştirmek veya sözleşmeyi imha etmek zordur. Dolayısıyla, DApp’in arkasındaki ekip dağılsa bile kullanıcılar o DApp’e erişmeye devam edebilir.

DApp’lerin avantajları
DApp’lerin ve geleneksel uygulamaların arayüzleri benzer gözükse de merkezi muadillerine kıyasla DApp’ler birçok avantaja sahiptir. Web uygulamaları verileri merkezi sunucularda tutar. Güvenliği ihlal edilmiş tek bir sunucu bile uygulamanın tüm ağını etkilerek, uygulamanın geçici olarak veya sonsuza dek hizmet dışı kalmasına neden olabilir. Merkezi sistemler veri sızıntısı veya hırsızlığa maruz kalarak şirketleri ve bireysel kullanıcıları riske de atabilir.

Buna karşılık DApp’ler ise merkezi bir otoritenin olmadığı dağıtık ağlar üzerine inşa edilmiştir. Tek bir hata noktasının olmaması sayesinde DApp’ler saldırılara karşı daha az açıktır. Dolayısıyla da kötü niyetli kişilerin ağı ele geçirmesi oldukça zordur. Bir bilgisayar veya ağın bazı kısımları arızalansa bile, P2P ağı DApp’lerin minimum aksama süresi ile çalışmaya devam etmesini de sağlayabilir.

DApp’lerin merkeziyetsiz olması, kullanıcıların paylaştıkları bilgiler üzerinde daha fazla kontrole sahip olabileceği anlamına da gelir. Kullanıcıların kişisel verilerini kontrol eden bir şirketin olmaması nedeniyle DApp’le etkileşim kurmak için gerçek hayattaki kimlik bilgilerini sunmaları gerekmez. Bunun yerine, DApp’lere bağlanmak için bir kripto cüzdanı kullanabilir ve paylaştıkları bilgiler üzerinde tam bir kontrole sahip olabilirler.

DApp’lerin bir diğer avantajı ise geliştirilericilerin akıllı sözleşmelerden faydalanarak kripto paraları temel işlevlerine kolayca entegre edebilmeleridir. Örneğin, Ethereum üzerindeki DApp’ler üçüncü taraf ödeme sağlayıcılarını entegre etmeden ETH cinsinden ödeme kabul edebilir.

DApp’lerin Sınırlamaları
DApp’ler sansürsüz bir geleceğin önemli bir parçası olma potansiyeline sahiptir, fakat her madalyonun iki yüzü vardır. Merkeziyetsiz uygulamalar halen gelişimlerinin erken aşamalarındadır ve sektör ölçelenebilirlik, kod değişiklikleri ve düşük kullanıcı tabanı gibi sınırlamaları henüz aşabilmiş değildir.

DApp’lerin çalışması için önemli ölçüde hesaplama gücüne ihtiyaç vardır ve bu da üzerinde çalıştıkları ağları aşırı yükleyebilir. Örneğin, Ethereum’un hedeflediği güvenlik, bütünlük, şeffaflık ve güvenilirlik seviyesine ulaşabilmesi için tüm doğrulayıcıların ağda gerçekleştirilen tüm işlemleri çalıştırması ve saklaması gereklidir. Bu da sistemin saniye başına işlem (TPS) sayısını düşürebilir ve ağ tıkanıklığına neden olarak gas ücretlerinin artmasına neden olabilir.

Bir Dapp’te değişiklikler yapmak da zordur. Kullanıcı deneyimini ve güvenliği artırmak için bir DApp’in hataları düzeltmek, kullanıcı arayüzünü güncellemek ve yeni işlevler eklemek için sürekli olarak değişiklikler yapması muhtemelen gerekecektir. Fakat blockchain üzerinde konuşlandırılmış bir DApp’in arka uç kodunu değiştirmek zordur. Herhangi bir değişiklik veya iyileştirmenin onaylanması için ağdaki düğümlerin çoğunluğunun mutabakata varması gerekir ve bu da uzun bir zaman alabilir.

Piyasadaki DApp’lerin sayısının çok fazla olması da birinin öne çıkmasını ve birçok kullanıcıyı kendisine çekmesini zorlaştırır. Bir DApp’in etkili bir şekilde çalışabilmesi için bir ağ etkisi elde etmesi gerekir. Bir DApp ne kadar çok kullanıcıya sahip olursa, hizmetleri de o kadar etkin bir şekilde sunabilir. Kullanıcı sayısının yüksek olması da DApp’i daha güvenli kılabilir ve açık kaynaklı koda müdahale eden hacker’lardan koruyabilir.

DApp’lerin popüler kullanım alanları
DApp’ler farkı birçok sektörden şirketin daha fazla kullanıcıya ulaşabilmesi için yeni bir yaklaşım sunar. Bazı popüler DApp kullanım alanları arasında GameFi, merkeziyetsiz finans (DeFi), eğlence ve yönetişim yer alır.

GameFi
GameFi DApp’lerinin, Ethereum blockchaini üzerindeki bir oyna-kazan oyunu olan Axie Infinity’nin yükselişinden de görülebileceği üzere popülerliği artmaktadır. DAppRadar’a göre blockchain oyunu faaliyetleri, 2022’nin ilk çeyreğinde 2021’e kıyasla %2.000 artmıştır. Mart 2022 itibarıyla 1,22 milyon benzersiz aktif cüzdanı (UAW) da kendine çekmiştir ve faaliyetlerin %50’sinden fazlası oyun DApp’lerinden gelmektedir.

Geleneksel video oyunlarının aksine, çoğu oyun DApp’i oyunculara oyun içi varlıkları üzerinde tam bir kontrol verir. Oyunculara bu ögeleri oyun dışında paraya çevirme fırsatları da sunulur. Örneğin Axie Infinity, NFT’ler biçiminde oyun karakterleri, sanal araziler ve oyun ögelerine sahiptir. Oyuncular bu NFT’leri kişisel cüzdanlarında tutabilir, diğer Ethereum adreslerine transfer edebilir veya NFT pazar yerlerinde diğer oyuncularla takas edebilir. Oyuncular, borsalarda alınıp satılabilen ERC-20 tokenlerini toplamak için ekosistem dahilinde birbirleriyle rekabet edebilir. Genellikle oyuncular ne kadar uzun süre oynarsa, o kadar fazla oyun içi ödü kazanabilir.

DeFi ve DEX’ler
Geleneksel finansta, aracı olarak hareket eden finansal kurumlar vardır. DApp’ler aracılığıyla herkes merkezi bir otorite olmadan finansal hizmetleri kullanabilir ve varlıklarının tüm kontrolünü kendi elinde tutabilir. DeFi, önemli ölçüde daha düşük maliyetlerle farklı birçok finansal hizmete erişim sunarak düşük gelirli kişilere de avantaj sağlayabilir.

Borrowing and lending are the most popular types of financial services that decentralized applications provide. DeFi DApps offer instant transaction settlement, minimal-to-none credit checks, and the ability to use digital assets as collateral. Users can have more flexibility on DApp lending marketplaces. For example, lenders have more control over their loans by choosing which token to lend and on what platform. Users can also potentially earn 100% of the interest generated from the loan since they don’t have to pay any intermediary fees.

Merkeziyetsiz borsalar (DEX), finansal DApp’lerin bir diğer önemli örneğidir. Bu platformlar, merkezi kripto borsaları gibi aracıları ortadan kaldırarak eşler arası alım satıma imkan tanır. Kullanıcıların, fonlarını başkasına emanet etmesine gerek kalmaz. Varlıklarını bir borsaya aktarmak yerine akıllı sözleşmelerin yardımıyla diğer kullanıcılarla doğrudan alım satım yapabilirler. Emirler zincir üstünde ve doğrudan kullanıcıların cüzdanları arasında gerçekleştirilir. DEX’ler çok daha az bakım gerektirdiğinden, merkezi borsalara kıyasla genellikle daha düşük alım satım komisyonlarına sahiptir. Popüler DEX’lere örnek olarak Uniswap, SushiSwap ve PancakeSwap verilebilir.

Eğlence
Eğlence, hayatımızın ayrılmaz bir parçasıdır. DApp’ler sayesinde, insanların keyif aldığı günlük aktiviteler aynı zamanda ekonomik teşvikler de sunabilen dijital deneyimlere dönüşmektedir. Örneğin, blockchain tabanlı merkeziyetsiz bir müzik yayın platformu olan Audius, sanatçı ve fanları doğrudan bir araya getirmek için geleneksel müzik endüstrisinde bulunan aracıları ortadan kaldırır. Müzik küratörlerinin içeriklerinden daha fazla para kazanmalarına ve çalışmalarının değiştirilemez kayıtlarını blockchain üzerine üretmelerine olanak tanır.

DApp’ler sosyal medya platformu kullanıcılarının karşılaştığı bazı sorunları da giderir. Twitter ve Facebook gibi merkezi sosyal medya devleri, paylaşımların sansürlemesi ve kullanıcı verilerinin kötüye kullanılması konularında sıkça eleştirilmektedir. Steemit gibi merkeziyetsiz sosyal DApp’lerde topluluk üyeleri kişisel verileri üzerinde daha fazla kontrole sahip olurken, bir yandan da özgürce etkileşim kurabilir ve daha az kısıtlama ve sansürle fikirlerini ifade edebilir.

Yönetişim
DApp’ler, topluluğu daha fazla merkeze koyan bir karar alma mekanizması sunarak kullanıcılara çevrimiçi organizasyonların yönetişiminde daha büyük bir rol oynama gücü de verir. Belirli bir blockchain projesinin yönetişim tokeninden tutan kullanıcılar, akıllı sözleşmelerin yardımıyla toplulukta oylanması için teklifler oluşturabilir ve diğer üyelerin tekliflerini anonim olarak oylayabilir.

Merkeziyetsiz yönetişim modellerinden biri de Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlardır (DAO). DAO’lar, merkezi bir otorite olmadan kararlar almak için akıllı sözleşmeleri kullanan tamamen otonom DApp’ler olarak düşünülebilir. DAO’larda hiyerarşi yoktur. Bunun yerine, organizasyonun ve bireysel DAO üyelerinin çıkarları ekonomik mekanizmalarla ortak bir hale getirilir.

DApp’lere nasıl bağlanılır?
Bir DApp ile etkileşim kurmak için öncelikle MetaMask, Trust Wallet veya Binance Chain Wallet gibi uyumlu bir tarayıcı uzantısı cüzdana ihtiyacınız vardır. Bu cüzdanların kurulması yalnızca birkaç dakika alır. Bazı cüzdanlar kolay erişim için mobil versiyonlar bile sunmaktadır.