NFT ne demek?
NFT “Non-Fungible-Token”in kısaltmasıdır. Peki “Token” ne demektir, “Fungible” ne demektir ve “non-Fungible” olması ne anlama gelmektedir birlikte anlamaya çalışalım.
Önce, Fungibility’den bahsedelim. Fungibility aslında ekonomide “değiştirilebilir” olmaktır. Diyelim elinizde 100 TL para var.
Bu 100 TL para 50–50 iki banknota ayrılabilir, bu banknotlarla tekrar 100 TL yapabilir veya daha da küçük birimlere ayırabilirsiniz. Piyasada dolaşımdaki her 50 TL seri numaralarını saymazsak birbiri ile aynıdır. Dolayısı ile “Fungible” olarak adlandırılan ekonomik değerler birbiri üstüne eklenebilir, eksilebilir ve birbiri ile fark etmeksizin takaslanabilir.
Fungibility
Örneğin, 1 kiloluk bir külçe altın Fungible’dır. Çünkü başka 1 kiloluk külçe altın ile takaslanabilir. Aralarında belirgin bir fark yoktur. Ancak “Mona Lisa” tablosu Fungible değildir. Çünkü bu tablodan Dünya’da sadece bir adet vardır.
Fungibility’i öğrendik, şimdi “Token” ne demek buna bakalım..
Ethereum bir blokzincirdir. Bu blokzincir üzerindeki kendi para birimine “Ether (ETH)” denir. Üstteki bilgiye göre, 1 ETH’niz var ise, 1 ETH daha alırsanız 2 ETH’niz olur. Dolayısı ile ETH Fungible’dır.
Token, Ethereum ağındaki ETH dışındaki diğer para birimleridir. Evet, Ethereum bir para değildir. Ethereum bir blokzincir teknolojisidir ve alınıp satılan şey ETH’dir. Ethereum ağındaki diğer kripto varlıklar ise “Token” olarak adlandırılır. Örneğin; Tether (USDT) bir Tokendir.
Ethereum ağı üzerinde 100 USDT’niz var diyelim, bu USDT’leri bölebilir, küçük 10’luklara ayırabilirsiniz. Dolayısı ile Ethereum ağındaki USDT’ler Fungible Tokendir.
Stabil ERC20 Kripto paralar
Buraya kadar toparlayalım ve ek bilgi verelim
Ethereum ağındaki USDT bir Fungible Tokendir. Artıp azalabilir, toplayabilirsiniz. İşte USDT gibi hepimizin bildiği bu Fungible Tokenleri oluşturmak Ethereum ağında ERC20 adı verilen bir standart ile mümkün olmuştur. ERC20 standartı, Ethereum ağında fungible tokenler oluşturmaya yarar, yani USDT, LINK, HOT vb. Tokenler bir ERC20 standart olan Fungible Tokenlerdir.
ERC20-ERC721 farkı
NFT’lere ilk adım ve ERC721 — ERC1155 Standartı
ERC20 standartı ile Ethereum ağında fungible para basmak mümkün olmuştur. Bu standart sayesinde isteyen herkes kendi kripto parasını Ethereum ağında oluşturabilir hale gelmiştir.
Bu fikir Ethereum ağında kullanım patlaması yaratmıtşır. Örneğin Bitcoin ağında sadece Bitcoin (BTC) transferi mümkündür. ERC20 standart Ethereum ağını diğer tokenlerin ve sahiplerinin de kullanabilmesine olanak tanımıştır.
İşte NFT denilen tokenler ise birbirinden tamamen farklı, birine eklenemeyen, çıkarılamayan ve blokzincir üzerindeki eşsiz olan varlıklardır. (Elbette detaylandıracağız.)
2015 yılında Ethereum blokzinciri kullanılarak oyun yapmak isteyen geliştiriciler DevCon1 Toplantısında belki de NFT’lerin ilk örneği olan Prototip olan bir oyun olan “Etheria”yı tanıttılar. Etheria adlı oyun aslında Minecraft’tan ilham alınarak yapılan bir hayatta kalma oyunuydu.
Ethereia DevCon1 (2015)
Etheria bir prototipten ileri gidemedi. Çünkü Ethereum üzerinde o zamanlar NFT üretecek (Fungible Tokenler için ERC20 standart mevcutken) standart mevcut değildi. Şöyle düşünebiliriz;
MMORPG oyun türlerinden (World of Warcraft, Knight Online) örnek verecek olursak, karakterinizin elindeki silah sadece karakterinize aittir. Üzerine bir şey eklenemez, eşyadan bir şey çıkarılamaz. O eşya o oyunda tektir. Aynı özellikten bir başka eşya olsa bile, her eşyanın oyun veri tabanında birbirinden farklı ID’leri mevcuttur.
NFT’ler merkeziyetsiz MMORPG’ler için bir adımdır.
Dolayısı ile bu oyun eşyalarını, yani benzersiz öğeleri oluşturmak için non-Fungible bir Token standartının gelmesi gerekiyordu. ERC721 Standart 01.2018 tarihinde bu sorunu çözmek için ağda faaliyete girmiştir. CryptoKitties adlı belki de NFT’lerin en büyük patlama yapan projesi de 2017’de fikri temelleri atılmış, ERC721 Standart ile birlikte patlama yaratmış, ve önemli bir popülarite yakalamıştır.
Buraya kadar toparlayacak olursak ERC721 standartı Ethereum ağında basılabilecek Non-Fungible Tokenlerin ilk standartıdır. Bu standart ile birlikte birbirine benzemeyen, ağda sadece tek olan, birbirinin üzerine eklenemeyen tokenlerin oluşturulmasının önü açılmış oldu.
CryptoKitties bir ERC721 Standart NFT’dir.
ERC721 standart eşi benzeri olmayan tokenler üretmeye yarıyordu. Ancak daha sonra başka bir ihtiyaç daha keşfedildi. Örneğin bir oyun karakterinin 10 adet “Health Potion (Can Potu)”na ihtiyacı olduğunu düşünelim veya oyun karakterinin Okçu olduğunu farz edelim, Okçu karakterin birden fazla oka ihtiyacı olacaktır.
Bu ihtiyaçlar birden fazla NFT’nin tek bir kontrattan çıkması gerektiğini göstermiş ve Multi-Token Standart dediğimiz ERC1155 Standartının 06.2018 tarihinde hayata geçmesine neden olmuştur. Özetle ERC721 standartı tek tip NFT çıkarmaya yarayan bir Standart iken, ERC1155 standartı birden fazla farklı özellikteki NFT’leri çıkarmaya yarayan bir standarttır. Yani bir oyun karakteri için gerekli Can potu, kılıç, zırh vs. gibi ürünler ERC1155 standarttır.
Fazla detay istemeyenler için ERC721 Standart benzersiz ve sadece tek bir çeşit token oluşturabiliyorken, ERC1155 ile bu benzersiz tokenleri istediğiniz sayıda basmaya yarar (ve bu basılan tokenler birbirinden farklı olur). Örneğin Ethereum ağında bastığınız bir sanat eseriniz ERC721 standarttır, ancak Ethereum ağında oynadığınız bir oyundaki karakterlerin taşıdığı NFT’ler ERC1155 standarttır.
Bu kısma kadar NFT’nin anlamını, blokzincirdeki diğer Tokenlerden farkını ve farklı standartlarını öğrenmiş olduk. Şimdi NFT’lerin içine girme zamanı.
NFT’leri anladım; peki ben NFT oluşturabilir miyim, NFT’ler neden sanat eserleri için kullanılıyor?
NFT’ler blokzincirde yukarıda anlattığım gibi üretilmektedir. Bu üretim herkes tarafından istenildiği kadar ve istenildiği özellik eklenerek oluşturulabilir. Yazının ilerleryen yerlerinde NFT oluşturulabilecek yerlerden, NFT pazarlarından ve NFT sektöründen bahsedeceğim.
NFT’lerin tamamen özel ve tek olması bu Tokenlerin sanat çalışmalarında kullanılmak istenmesine neden oldu. Çünkü her sanat eseri tektir. Van Gogh’un sadece bir adet “Yıldızlı Geceler” tablosu mevcuttur. Diğer bütün tablolar bir imitasyondur. NFT’ler dijital dünyada bu imitasyonun önüne geçmiş oldu ve her bir sanat eserinin blokzincirde artık tek bir karşılığını üretmiş oldu.
Bir NFT kimin cüzdanında ise sahibi odur. Mevcut NFT asla taklit edilemez çünkü blokzincirde tektir. Tıpkı cüzdanımızdaki USDT gibi, NFT’ler cüzdandan cüzdana gönderilebilmektedir. Dolayısı ile üretilen NFT’ler belirlenen bir fiyat ile alınıp satılabilmektedir. NFT marketlerin de yaygınlaşması ile birlikte bu dijital ve taklit edilemez ürünler alınıp satılmaya başladı.
Dijital NFT’ler artık günümüzde koleksiyonculuk dahil olmak üzere bir çok noktada hayatımıza girmeye başladı. Dolayısı ile NFT’ler bu işle meraklı koleksiyonerler, oyun severler tarafından benimsendi ve bu NFT’lere ciddi meblağlar verilmeye başlandı. NFT piyasası giderek büyümekte, sanat ve teknoloji camiasından herkesin ilgisini çekmeye başlamıştır.
NFT pazarları ve OpenSea
Elinizde 100 USDT olsun, bu 100 USDT ile LINK almak için, Uniswap’a girip bir takas işlemi başlatırsınız. Uniswap kontratı içerisinde likidite olan eklenen LINK Tokenler 100 USDT ederi kadar sizin cüzdanınıza geçer.
Evet, ERC20 tokenler arası bir takas işlemi yaptınız.
NFT’lerin alınıp satılması da yukarıdan pek farklı değildir. Mevcut NFT bir pazar yerine satışa koyulur, fiyatını veren alır, veyahut açık artırma ile teklif usulü satılabilir. OpenSea Ethereum üzerindeki Uniswap’tır diyebiliriz. OpenSea üzerinde NFT üretebilir, halihazırda üretilmiş NFT’lerinizi satışa sunabilirsiniz.
Ethereum ekosisteminde Uniswap tek takas alanı değildir. Sushiswap, CurveFinance, Bancor vb. gibi yerlerin hepsi Ethereum ekosisteminde olduğundan mevcut ERC20 tokeninizi istediğiniz yerde takaslayabilirsiniz. Tabii ki aynısı NFT’ler için de geçerlidir. OpenSea tek NFT pazarı değildir. Rarible, AtomicMarket gibi bir çok NFT market alanı mevcuttur.
ERC20’ler için nasıl WBTC, renBTC, sBTC gibi Bitcoin türevleri mevcut iken aynı zamanda USDT, USDC, DAI gibi USD türevleri de mevcuttur. Aynı NFT’ler de birbirinden farklı olduğu gibi tür olarak da farklıdır.
Bir NFT dijital bir sanat eseri olabilir, Decentraland’de bir oyun karakteri veya arsa olabilir, CryptoKitty gibi sanal bebek olabilir, NBA TopShots gibi oyuncu ve futbolcu dijital kartları olabilir. NFT piyasası büyüdükçe çeşitlenmektedir ve büyümeye devam etmektedir.
NFT’ler taso ve futbolcu kartları gibi nostaljik koleksiyonların dijital halleridir.
NFT’ler hakkında bilinmeyenler, eksik tarafları, potansiyelleri ve yorumlarım
Buraya kadar olan kısımda, NFT’lerin blokzincirde nasıl oluştuklarını genel yapısını, satıldığı yerleri öğrenmiş olduk. Bu kısım şahsi düşüncelerimi NFT’ler hakkında bilinmeyenleri ve mevcut potansiyellerini içerecek.
1. NFT’ler aslında blokzincirde sadece kriptografik kanıt taşır.
Bu konu gerçekten önemli ve bilinmeyen bir gerçektir. Bir dijital eser oluşturdunuz diyelim. Bu fotoğrafı NFT olarak blokzincire kazımak ve satmak istiyorsunuz, bu durumda aslında fotoğraf blokzincire kazılmıyor. Evet aslında o fotoğraf blokzincirde yok.
Teknik detay vermeden açıklamaya çalışalım, bir sanat eseri NFT olarak blokzincirde oluşturulduğunda, en az kompleks bir şekilde şu bilgileri ihtiva eder, örnekleyelim; aşağıdaki fotoğrafı OpenSea üzerinde NFT yapmaya çalıştığımda şu bilgileri içerir;
1-Bu NFT’yi Tobby Kitty oluşturmuştur. Örneğin (0xTobbyKitty adresi)
2-Bu NFT’nin adı “Benim güzel Kedim’dir.”
3-Bu NFT’nin her transferinde (satışında) satıcı TobbyKitty’e 5% lik komisyon öder. (Böyle bir kural eklediğimiz zaman bu NFT’nin her satışında 5%lik ödeme 0xTobbyKitty adresine otomatik ödenir.)
4-Bu NFT’nin sahibi hangi cüzdanda ise odur, satıp satmama hakkı ona aittir.
5-BU NFT’NİN İÇERDİĞİ FOTOĞRAF OPENSEA’NİN VERİ TABANINDADIR.
Son madde çok önemli. Evet, bu fotoğrafın kendisi blokzincirde değildir. Sadece kriptografik olarak ERC721 standart bir token blokzincirde bulunmaktadır. Kısacası resmi Blokzincire yüklemiyorsunuz, başka bir yere yüklüyorsunuz, NFT sadece o resmi temsil ediyor.
5 GB’lık bir video bile NFT olabilir. Ancak bu video blokzincire yüklenmez. 5 GB’lık video IPFS denilen blokzincir dışı yerde tutulur. Blokzincirde sadece bu videonun kriptografik kanıtı saklıdır. Yani aslında bir sanat eserinin kendisi blokzincirde değil, kriptografik olarak kanıtı durur. Biz buna “Metadata” diyoruz. Bugün Ethereum ağında üretilen NFT’lerin 95%inin Metadatası off-chain tutulmaktadır. Diyelim off-chain tutulan bu görsel silinirse, otomatik olarak NFT’niz sadece ERC721 standart bir token olarak kalacaktır.
Metadatası on-chain olarak tutulan NFT’ler de mevcuttur. Ancak bu NFT’leri blokzincirde basmak oldukça maliyetlidir.
Popüler NFT pazar yerlerinde NFT özellikleri ve Metadataların nerede tutulduğunu gösteren bir tablo
2. NFT’ler sanat eserlerinden, oyun kartlarından ibaret değildir
NFT’ler blokzincirde sadece eşsiz tokenlerdir. Aslında sanat eseri değillerdir. Sadece sanat eseri olarak kullanımı yaygındır. İlk maddeden anlaşılacağı gibi bir çok sanat eserinin görselinin blokzincirle dahi alakası yoktur. Dolayısı ile NFT’ler sadece sanat eserlerinden ibaret değildir. NFT’lerin çok daha büyük potansiyeli mevcuttur.
Örneğin bir NFT tapu olabilir. O NFT’ye sahip birisi bir malın mülkiyet haklarına sahip olabilir. NFT’ler blokzincirde eşsiz varlıklar olduğundan taklit edilemezler. Bir NFT Pasaport veya Vize olabilir. Bu NFT’ye sahip kişiler mevcut ülkeye seyahat edebilme hakkı kazanabilir, veyahut bir NFT mevcut ülkenin oturma izni olabilir, vatandaşlık belgesi dahi olabilir. Bu noktada hayal gücü ve inovasyon sınırsızdır.
3. NFT’ler hakkında yorumlarım, uçuk fiyatlara satın alınan NFT’ler
Kripto paralar ve blokzincir teknolojisi hala daha çok yeni bir sektör olmakla birlikte bu kadar yeni bir yerde hareketlilik aşırılığa kaçabiliyor. 2017’deki ICO manyaklığı gibi 2020 ve 2021 yılının NFT çılgınlığı, benzer özellikler taşıyor. Milyon Dolara satılan, aslında MetaData’sı off-chain saklanan NFT’ler bunun bir örneğidir.
Son zamanlarda yaşanılan NFT patlaması, aldığımı daha yükseğe satarım, furyası ile oluştu. Dolayısı ile NFT çılgınlığı kısa sürede ciddi bir rağbet gördü. NFT’lerin potansiyeli ve blokzincir teknolojisine getirdiği sıcak kan yadsınamaz derece büyüktür. Ancak bilinmelidir ki NFT’lerin mevcut hali büyük bir fiyat balonu oluşturmuştur.
NFT’ler var olmaya devam edecek, blokzincir teknolojisinin insanlara getirdiği önemli bir adım belki de sektörü çok daha farklı noktalara taşıyacak. NFT’lerin müthiş potansiyeli olduğu şüphesizdir, ancak mevcut hali ile NFT’ler henüz yeni keşfedilen bir alandır.
